Bị ngứa người không rõ nguyên nhân: Dấu hiệu bệnh gì, có nguy hiểm?

1. Tình trạng ngứa toàn thân không rõ nguyên nhân là gì?

Ngứa toàn thân không rõ nguyên nhân là một cảm giác ngứa khó chịu, châm chích, hoặc râm ran trên da mà không có bất kỳ tổn thương da rõ ràng nào như mẩn đỏ, phát ban, nổi sẩn, hoặc vết côn trùng cắn. Người bệnh thường cảm thấy bứt rứt, muốn gãi liên tục nhưng lại không thấy có dấu hiệu cụ thể nào trên da để giải thích cho cảm giác đó.

• Đặc điểm: Ngứa có thể xảy ra ở bất cứ thời điểm nào trong ngày, nhưng thường có xu hướng tăng nặng vào ban đêm. Điều này là do vào buổi tối, nhiệt độ cơ thể tăng nhẹ, lưu thông máu dưới da tăng lên, và nồng độ hormone chống viêm cortisol giảm xuống, khiến cảm giác ngứa trở nên rõ rệt và khó chịu hơn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến giấc ngủ.
• Tính chất phức tạp: Tình trạng này có thể là triệu chứng của nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau, bao gồm các bệnh lý da liễu, các bệnh lý nội khoa tiềm ẩn, hoặc thậm chí là do yếu tố tâm lý. Chính vì sự đa dạng về nguyên nhân, việc tự chẩn đoán thường rất khó khăn và không chính xác.

Theo Hiệp hội Da liễu Hoa Kỳ (AAD), có đến 8 – 10% dân số thế giới bị ngứa da mãn tính tại một thời điểm nào đó trong đời. Bệnh gặp cả ở người lớn, trẻ nhỏ, nam giới và nữ giới, bao gồm tất cả các nghề nghiệp.

Một nghiên cứu đăng trên Tạp chí Da liễu Anh (British Journal of Dermatology) năm 2020 cho thấy, ngứa da là triệu chứng da liễu phổ biến nhất sau khô da và có đến 22% người trưởng thành từng bị ngứa toàn thân không rõ nguyên nhân.

Nhóm người có nguy cơ bị ngứa toàn thân cao gồm:

• Người cao tuổi (> 60 tuổi): Người cao tuổi thường có tình trạng da khô do tuyến bã nhờn hoạt động kém. Kèm theo đó là việc mắc các bệnh lý nền nên nguy cơ bị ngứa toàn thân cao hơn.
• Người bị suy giảm chức năng gan, thận: Tỷ lệ ngứa ở người mắc các bệnh về gan và thận cao > 40%. Và ngứa là một trong những dấu hiệu cho thấy bệnh đang có chuyển biến xấu.
• Người có cơ địa dị ứng: Dễ bị ngứa lan rộng sau tiếp xúc dị nguyên. Và hiện nay có đến 52 dị nguyên có thể gây ra tình trạng ngứa ngáy khó chịu…

2. Nguyên nhân bị ngứa người toàn thân là gì?

Theo bác sĩ Vũ Thái Hà (Phòng khám da liễu thẩm mỹ Thái Hà): Khi bị ngứa người, bệnh nhân thường ngay lập tức nghĩ đến việc mắc các bệnh về da và đi thăm khám da liễu. Tuy nhiên, nguyên nhân gây ngứa không chỉ do các bệnh da liễu mà còn do các vấn đề liên quan khác. Do đó, việc kiểm soát ngứa thường gặp nhiều khó khăn, yêu cầu phải tìm được chính xác nguyên nhân để có thể điều trị hiệu quả.

Việc phân loại 4 nhóm nguyên nhân dưới đây sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan hơn:

2.1 Nguyên nhân ngoài da

Mặc dù ban đầu có thể không thấy tổn thương rõ rệt, nhưng một số vấn đề về da vẫn có thể gây ngứa toàn thân:

• Da khô (Xerosis): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc những người sống trong môi trường khô hanh, thiếu độ ẩm. Khi da mất đi lớp dầu tự nhiên và độ ẩm cần thiết, hàng rào bảo vệ da bị suy yếu, trở nên nhạy cảm và dễ bị kích ứng, dẫn đến cảm giác ngứa ngáy, châm chích, đặc biệt là vào mùa lạnh hoặc sau khi tắm nước nóng.
• Dị ứng: Cơ thể phản ứng với các tác nhân gây dị ứng mà đôi khi không biểu hiện rõ ràng bằng mẩn đỏ hay phát ban. Các dị nguyên có thể bao gồm:
  - Mỹ phẩm, hóa chất: Nước hoa, kem dưỡng, xà phòng, chất tẩy rửa, thuốc nhuộm tóc.
  - Thực phẩm: Một số loại hải sản, trứng, sữa, đậu phộng, gluten, phụ gia thực phẩm.
  - Thuốc: Phản ứng với thành phần của một số loại thuốc đang sử dụng.
  - Vải vóc: Chất liệu quần áo, chăn ga gối đệm (ví dụ: len, sợi tổng hợp).
  - Dị nguyên trong không khí: Bụi nhà, mạt bụi, phấn hoa, lông thú cưng.
• Vệ sinh da không đúng cách: Việc không tắm rửa thường xuyên hoặc ngược lại, tắm quá nhiều với xà phòng mạnh, có thể làm mất cân bằng độ pH của da. Bụi bẩn, mồ hôi, tế bào chết tích tụ trên da lâu ngày cũng gây bít tắc lỗ chân lông và kích ứng, dẫn đến cảm giác ngứa âm ỉ.
• Nhiễm nấm – vi khuẩn – ký sinh trùng: Mặc dù ban đầu có thể không thấy rõ tổn thương, nhưng sự hiện diện của các tác nhân này trên da có thể gây ngứa.
  - Nấm da: Có thể gây ngứa trước khi xuất hiện các mảng đỏ, có vảy.
  - Ghẻ: Gây ngứa dữ dội, đặc biệt về đêm, thường ở kẽ ngón tay, cổ tay, bụng, bẹn, nhưng đôi khi các nốt ghẻ rất nhỏ và khó nhìn thấy.
  - Giun sán: Một số loại giun sán (như giun kim) có thể gây ngứa hậu môn về đêm, nhưng phản ứng dị ứng với độc tố của giun cũng có thể gây ngứa toàn thân.

2.2 Nguyên nhân nội khoa

Khi ngứa toàn thân kéo dài mà không tìm thấy nguyên nhân ngoài da, bác sĩ thường sẽ xem xét các bệnh lý bên trong cơ thể:

• Bệnh gan mật: Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ngứa toàn thân không rõ nguyên nhân. Khi gan bị tổn thương (viêm gan, xơ gan) hoặc có sự tắc nghẽn đường mật, các chất như muối mật hoặc bilirubin không được đào thải hiệu quả sẽ tích tụ trong máu và lắng đọng dưới da, gây kích thích các đầu dây thần kinh, dẫn đến ngứa dữ dội. Ngứa thường kèm theo vàng da, vàng mắt, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu.
• Suy thận: Ở bệnh nhân suy thận mạn tính, đặc biệt là giai đoạn cuối, thận không thể lọc và đào thải các chất độc ra khỏi cơ thể. Sự tích tụ của các chất độc này (uremic pruritus) gây ngứa toàn thân rất khó chịu, thường nặng hơn vào ban đêm.
• Tiểu đường: Bệnh tiểu đường có thể gây ngứa do nhiều cơ chế: da khô do mất nước, nhiễm trùng nấm tái phát do đường huyết cao, hoặc tổn thương thần kinh (bệnh thần kinh ngoại biên) gây cảm giác ngứa, châm chích, tê bì.
• Rối loạn tuyến giáp: Cả cường giáp (tuyến giáp hoạt động quá mức) và suy giáp (tuyến giáp hoạt động kém) đều có thể gây ngứa. Cường giáp làm tăng chuyển hóa, tăng nhiệt độ da, còn suy giáp làm da khô và nhạy cảm hơn.
• Thiếu máu – thiếu sắt – rối loạn máu ác tính:
  - Thiếu máu do thiếu sắt: Có thể gây ngứa, mặc dù cơ chế chưa hoàn toàn rõ ràng.
  - Rối loạn máu ác tính: Một số bệnh lý về máu như U lympho Hodgkin và Non-Hodgkin (ung thư hạch bạch huyết), bệnh bạch cầu (leukemia), hoặc đa hồng cầu vô căn (Polycythemia vera) có thể gây ngứa toàn thân kéo dài, không rõ lý do và thường không đáp ứng với các phương pháp điều trị ngứa thông thường. Ngứa trong các bệnh này thường rất dữ dội, đặc biệt sau khi tắm nước nóng.
• Ung thư (không phải ung thư máu): Một số loại ung thư khác như ung thư gan, ung thư tuyến tụy, hoặc ung thư vú cũng có thể gây ngứa toàn thân như một triệu chứng cận ung thư (paraneoplastic syndrome), thường là do các chất do khối u tiết ra hoặc phản ứng miễn dịch của cơ thể.

2.3 Nguyên nhân thần kinh – tâm lý

Mối liên hệ giữa não bộ và da là rất chặt chẽ, và các yếu tố tâm lý có thể ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác ngứa:

• Căng thẳng, stress kéo dài: Khi cơ thể căng thẳng, hệ thần kinh giải phóng các chất trung gian gây viêm như histamine, bradykinin, hoặc các neuropeptide, có thể kích hoạt cảm giác ngứa dai dẳng mà không có tổn thương da rõ ràng.
• Trầm cảm, rối loạn lo âu: Những người mắc các rối loạn tâm lý này có thể trải qua các cảm giác bất thường trên da như ngứa, châm chích, hoặc râm ran (còn gọi là paresthesia) mà không có nguyên nhân thực thể. Việc tập trung quá mức vào cảm giác ngứa cũng làm trầm trọng thêm tình trạng này.

2.4 Do thuốc và tác dụng phụ

Một số loại thuốc có thể gây ngứa toàn thân như một tác dụng phụ, đôi khi không kèm theo phát ban rõ rệt:

• Thuốc giảm đau nhóm Opioid: Như morphin, codein.
• Thuốc cản quang: Sử dụng trong các xét nghiệm hình ảnh.
• Một số loại kháng sinh: Đặc biệt là nhóm penicillin, cephalosporin.
• Thuốc hạ huyết áp: Nhóm ức chế men chuyển (ACE inhibitors).
• Thuốc hạ cholesterol: Nhóm statin.
• Thuốc chống trầm cảm: Một số loại có thể gây ngứa. Phản ứng phụ của thuốc có thể khiến cơ thể sản sinh histamine hoặc tác động trực tiếp lên các đầu dây thần kinh dưới da, gây ra cảm giác ngứa khó chịu mà không nhất thiết phải có mẩn đỏ hay phát ban đi kèm.

3. Khi nào cần thăm khám bác sĩ

Bạn cần tìm đến sự tư vấn của bác sĩ chuyên khoa (da liễu hoặc nội khoa) ngay lập tức nếu gặp một trong các tình huống sau:

• Ngứa kéo dài: Cảm giác ngứa kéo dài hơn 2 tuần mà không thuyên giảm, ngay cả khi bạn đã cố gắng dưỡng ẩm da đều đặn và thay đổi các thói quen sinh hoạt. Đây là dấu hiệu cho thấy có thể có một nguyên nhân sâu xa hơn.
• Ngứa kèm các triệu chứng toàn thân khác: Đây là những dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm, cho thấy ngứa có thể liên quan đến bệnh lý nội khoa:
  - Sốt, nổi hạch: Có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng hoặc một số bệnh lý ác tính.
  - Sụt cân không rõ nguyên nhân: Thường liên quan đến các bệnh lý mạn tính hoặc ung thư.
  - Mệt mỏi kéo dài, suy nhược: Chỉ ra rằng cơ thể đang gặp vấn đề nghiêm trọng.
  - Vàng da hoặc tiểu bất thường: Gợi ý các vấn đề về gan mật hoặc thận.
  - Đổ mồ hôi đêm, ớn lạnh.
  - Đau xương khớp, đau bụng không rõ nguyên nhân.
• Ngứa xuất hiện đột ngột sau dùng thuốc mới hoặc thực phẩm lạ: Điều này có thể là phản ứng dị ứng cấp tính hoặc tác dụng phụ của thuốc, cần được đánh giá y tế.
• Ngứa không tổn thương ngoài da nhưng liên tục tái phát nhiều tháng: Tình trạng ngứa mạn tính không có dấu hiệu trên da thường là biểu hiện của một bệnh lý toàn thân cần được chẩn đoán chuyên sâu.
• Ngứa dữ dội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống: Gây mất ngủ triền miên, căng thẳng, lo âu, hoặc làm gián đoạn công việc và sinh hoạt hàng ngày.

4. Chẩn đoán nguyên nhân bị ngứa người

Việc chẩn đoán nguyên nhân bị ngứa khắp người sẽ là chìa khoá giúp kiểm soát tốt triệu chứng ngứa và điều trị bệnh hiệu quả. Việc thăm khám có thể được thực hiện tại khoa da liễu của các bệnh viện hay phòng khám chuyên khoa uy tín.

Thăm khám dựa trên tiền sử bệnh lý, dấu hiệu ngoài da. Tuy nhiên, trong một số trường hợp sẽ cần làm các xét nghiệm kiểm tra chuyên sâu như:

• Test dị nguyên gây dị ứng.
• Kiểm tra đánh giá chức năng gan thận.
• Xét nghiệm tiểu đường hay tuyến giáp. 
• Xét nghiệm máu.
• Xét nghiệm mô tế bào da…

Bệnh nhân có thể làm đồng thời nhiều xét nghiệm kiểm tra để tìm ra chính xác nguyên nhân gây ngứa. Quy trình thăm khám được thực hiện tại cơ sở y tế uy tín như các bệnh viện hay khoa khám bệnh da liễu của các cơ sở y tế lớn.

5. Cách giảm ngứa người tại nhà

Trong khi chờ đợi đi khám bác sĩ hoặc nếu ngứa ở mức độ nhẹ, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau để làm dịu cảm giác khó chịu và hỗ trợ quá trình phục hồi của da.

5.1 Biện pháp chăm sóc ngoài da

• Dưỡng ẩm đều đặn: Thoa kem dưỡng ẩm không mùi, dịu nhẹ ngay sau khi tắm (khi da còn ẩm) và ít nhất 2 lần mỗi ngày. Chọn các sản phẩm dành cho da nhạy cảm hoặc da khô để giúp phục hồi hàng rào bảo vệ da, giảm mất nước và làm dịu kích ứng.
• Hạn chế tắm nước nóng: Tắm bằng nước ấm hoặc nước mát. Tránh dùng xà phòng chứa chất tẩy rửa mạnh, hương liệu hoặc chất tạo màu, thay vào đó hãy chọn các loại sữa tắm dịu nhẹ, có độ pH cân bằng.
• Tránh gãi: Dù rất khó chịu, việc gãi sẽ làm tổn thương da, gây trầy xước, chảy máu, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập và gây nhiễm trùng thứ phát. Cắt móng tay gọn gàng, có thể dùng găng tay vải mỏng khi ngủ để tránh gãi vô thức.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát: Ưu tiên chất liệu cotton mềm mại, thấm hút mồ hôi tốt. Tránh các loại vải tổng hợp, len hoặc quần áo bó sát có thể gây ma sát và kích ứng da.

5.2 Nguyên liệu tự nhiên giúp dịu ngứa

Một số nguyên liệu tự nhiên có đặc tính làm dịu và kháng viêm có thể hỗ trợ giảm ngứa tạm thời:

• Lá trầu không: Có tính sát khuẩn và kháng viêm mạnh. Có thể đun nước lá trầu không để tắm hoặc giã nát lá đắp lên vùng da ngứa.
• Lá lốt: Giúp giảm viêm, giảm ngứa. Đun nước lá lốt để tắm.
• Trà xanh: Chứa chất chống oxy hóa và tannin, giúp làm dịu da và giảm viêm. Dùng nước trà xanh nguội để rửa hoặc tắm.
• Yến mạch: Bột yến mạch keo (colloidal oatmeal) có khả năng làm dịu da bị kích ứng, giảm ngứa. Có thể hòa bột yến mạch vào nước tắm.
• Nha đam (Lô hội): Gel nha đam tươi có tác dụng làm mát, dưỡng ẩm và làm dịu da. Thoa trực tiếp gel nha đam lên vùng da ngứa.
• Lưu ý: Các phương pháp này chỉ mang tính hỗ trợ và cần thử trên vùng da nhỏ trước khi áp dụng rộng rãi để tránh kích ứng. Không thay thế cho việc điều trị y tế.

5.3 Điều chỉnh lối sống

• Uống đủ nước: Đảm bảo cơ thể được cung cấp đủ nước (2-2.5 lít/ngày) giúp duy trì độ ẩm cho da từ bên trong và hỗ trợ quá trình đào thải độc tố.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi giàu vitamin và khoáng chất để tăng cường sức đề kháng. Hạn chế rượu bia, đồ ngọt, thức ăn cay nóng, đồ ăn chế biến sẵn, vì chúng có thể làm tăng phản ứng viêm hoặc kích thích ngứa.
• Ngủ sớm, giảm căng thẳng: Đảm bảo ngủ đủ 7-9 tiếng mỗi đêm. Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hít thở sâu, hoặc tham gia các hoạt động yêu thích để giảm căng thẳng, lo âu. Duy trì tinh thần ổn định giúp cơ thể cân bằng nội tiết tố và giảm phản ứng ngứa.

6. Ngứa toàn thân có nguy hiểm không?

Đây là câu hỏi mà nhiều người bệnh băn khoăn.

• Đa số không nguy hiểm nếu là do da khô, dị ứng nhẹ: Trong nhiều trường hợp, ngứa chỉ là phản ứng tạm thời với các yếu tố môi trường hoặc do da khô, và có thể cải thiện nhanh chóng bằng các biện pháp chăm sóc tại nhà.
• Tuy nhiên, ngứa không rõ nguyên nhân kéo dài có thể là biểu hiện sớm của bệnh nội khoa nghiêm trọng: Đây là điểm mấu chốt. Ngứa mạn tính không có lý do rõ ràng trên da có thể là "báo động đỏ" của các bệnh lý về gan, thận, tiểu đường, tuyến giáp, hoặc thậm chí là một số loại ung thư (như u lympho, bệnh bạch cầu) đang ở giai đoạn sớm.
• Cần theo dõi và đi khám sớm nếu kèm triệu chứng bất thường: Nếu ngứa kéo dài, dữ dội, hoặc đi kèm với các dấu hiệu như sốt, sụt cân, mệt mỏi không rõ nguyên nhân, vàng da, nổi hạch, bạn tuyệt đối không nên chủ quan mà cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời. Việc trì hoãn có thể bỏ lỡ "thời điểm vàng" để điều trị các bệnh lý nghiêm trọng.

Ngứa khắp người không rõ nguyên nhân là một triệu chứng phức tạp, đòi hỏi sự kiên nhẫn trong việc tìm kiếm nguyên nhân và điều trị. Đừng để những cơn ngứa hành hạ cuộc sống của bạn. Hãy chủ động lắng nghe cơ thể, áp dụng các biện pháp chăm sóc phù hợp.

Quan trọng nhất là tìm đến sự tư vấn của các chuyên gia y tế khi cần thiết để được chẩn đoán chính xác và có hướng điều trị hiệu quả nhất, giúp bạn lấy lại làn da khỏe mạnh và chất lượng cuộc sống.